Putdeksels met stadswapen

In de kleine stad Bad Bramstedt in deelstaat Sleeswijk-Holstein liggen prachtige putdeksels. De schoonzus van Ron maakte van één van die deksels een foto en stuurde hem op. De ridder met zwaard stelt Roland voor. Die ken ik nog wel van het Roelantslied  (middelbare school, leerboek Randschrift ). Ridder Roland staat symbool voor de vrijheid van de burgers in de stad. Vooral in het noorden van Duitsland is deze ridderfiguur als standbeeld populair. Bad Bramstedt kende al vanaf zeker 1533 een houten Roland. Die werd in 1693 vervangen voor een stenen exemplaar en die stoere Roland staat er nog steeds.

Waar ik bij mijn tocht naar Bremen vol verwachting door de stadjes Cloppenburg, Jever en Wittmund fietste en geen geschikte putdeksel zag, moest ik in het onbeduidende dorp Ritterhude flink in de remmen voor deze foto. Dat Ritterhude in het verleden echt niet zo onbeduidend was, lees je af aan het wapen. Het kasteel Hude van het geslacht Von der Hude lag strategisch bij de enige doorwaadbare plaats over rivier de Hamme op de grote weg tussen Bremen en Hamburg. Later was het kasteel een uitvalsbasis voor de veertiende-eeuwse piraat Johann Hollemann. De kleuren in het wapen verwijzen naar de familie Von der Hude.

Bij mijn fietstocht naar Bremen kwam ik door het plaatsje Lilienthal. Ik zag er deze deksel, maakte er een foto van en dronk nog een kop koffie bij Konditorei Rolf. MeierGuss leverde de stad een fraai gegoten deksel waarbij de details goed zichtbaar zijn. In Lilienthal werd in 1232 een vrouwenklooster gebouwd dat de naam Sancta Maria in Valle Liliorum kreeg: de Heilige Maria in het dal der lelies. Zowel Maria - met het kindje Jezus op schoot - als de lelies keren in het wapen terug. Als je meer van wil weten van het klooster en je ook de fraaie kleuren van het wapen wil zien, klik dan op deze Wikipagina .

In het dorpje Rhade moest ik in de remmen want deze putdeksel van Stadt Dorsten schitterde mij tegenmoet. Dorsten zelf ligt zo'n dertien kilometer zuidelijker. Bij een Duitse deksel krijg je altijd hulp van de Duitse Wikipedia . Zowel de sleutel als het kruis waarop de sleutel ligt, hebben te maken met de historische betrokkenheid van Dorsten met het grote Keulen. Dorsten hoorde in het verleden bij het bisdom Keulen (de sleutel), nu bij Münster.  Bestuurlijk hoorde het bij het keurvorstendom Keulen (het kruis).

Het was mij bekend dat Osnabrück een putdeksel met stadswapen heeft. Toen ik in de buurt was, maakte ik met plezier een ommetje om deze foto te maken.  De voorstelling op de deksel is ongecompliceerd: een staand wiel met zes spaken. Het wiel van de stad Osnabrugge is zwart van kleur, dat van het bisdom rood. Het wiel of rad verwijst naar de Bijbelse notitie van de wagen van God door de profeet Ezechiël.

Erik werkt bij Team Archeologie en daar heeft hij gehoord van deze putdekselverzameling. Hij was in de stad Halle in de Duitse deelstaat Saksen-Anhalt en stuurde mij deze foto toe. De eerste inzending van Erik is meteen een heel fraaie. De voorstelling heeft wat mystieks en de maan en sterren kunnen zelfs dubbelzinnig worden opgevat. Heraldici worstelen met de precieze duiding van het wapen. Er circuleren verschillende theorieën. Bovenliggend is de verklaring dat de sterren duiden op de middeleeuwse Mariaverering in de stad. Er is ook een leuke legende over de maan en de sterren van de Halloren . Lees die op deze Duitse Wikipagina .

Gelukkig is Rons vakantie in MeckPomm nog niet voorbij want hij vindt er fraaie putdeksels. Deze komt uit Waren, een stadje gelegen aan een flink meer, de Müritz. Jammer dat putdeksels niet in kleur zijn, want dan zag je hier een wel heel bijzonder  fraai en bont samenstelsel van symbolen. Duidelijk te herkennen is een ronde muur met twee uit de kluiten gewassen zijtorens en een open poort. Dat ensemble staat symbool voor het feit dat Waren een serieus versterkte stad is met marktrechten. Net zo prominent aanwezig is de halve stier, met - goed kijken - een kroontje op zijn kop. Die stier en de pothelm met pauwenveer daarboven verwijzen naar leden van de heerlijkheid Werle, waartoe Waren lange tijd behoorde. Helemaal onderaan zijn de golven van de Binnenmüritz ingegraveerd.

Ten zuidoosten van Hamburg, aan de Elbe, ligt Geesthacht. Daar vond ik deze putdeksel. Op de deksel staan twee elementen die karakteristiek zijn voor de geschiedenis van dit Sleeswijk-Holsteiner stadje. Links (voor de heraldisch ingewijden rechts) is een wilgenboom afgebeeld met zeven twijgen. Van die twijgen werden in deze streek korven gevlochten. Dat het precies zeven takken zijn, heeft te maken met zeven bepalende families in de stadsgeschiedenis. Rechts is een Kahn afgebeeld, dat is een platbodemboot die voor visserij, vrachtverkeer én veerdiensten werd gebruikt. Alles bij elkaar een mooi plaatje.

Ron zwerft door de Duitse deelstaat Mecklenburg-Voor-Pommeren. In de hoofdstad Schwerin vond hij deze putdeksel. De gehelmde ruiter op het paard is niemand minder dan Hendrik II, heer van Mecklenburg . Hij staat bekend als Hendrik de Leeuw. Die leeuw komt terug in het driehoekige schild. In de andere hand houdt Hendrik een vlaggenlans vast. Het stadswapen werd in 1857 ontworpen op basis van het stedelijk geheimzegel. Dat het stadswapen in de jaren nadien aanzienlijk is aangepast lees je op de Duitse Wikipagina . In het eerste ontwerp zat Hendrik de Leeuw als een soort Zorro op een steigerend ros. Een plaatje daarvan zie je op Heraldry of the World .

Jan struint momenteel de Noord-Duitse steden af. Vandaag vond hij een geschikte putdeksel in Freie Hansestadt Bremen. Duidelijk is een sleutel te herkennen en dan weten we eigenlijk al meteen dat het de sleutel is van apostel Petrus. Deze topheilige was patroon van de dom van Bremen. De sleutel heeft een gotische en kenmerkende vorm en staat daarom ook wel bekend als de Bremer Schlüssel . De inwoners van de Hanzestad zijn maar wat trots op hun sleutel want een lokale spreuk luidt:  Hamburg ist das Tor zur Welt, aber Bremen hat den Schlüssel dazu . Meer aardigheden over dit stadswapen vind je op de Duitse Wikipagina . Een Breems aardigheidje...

Henk was in Monschau en had een scherp oog op deze putdeksel van Monschau. Met sandalen aan en ongeknipte nagels durfde hij geen voet op de rand te zetten. Geaccepteerd Henk, maar...neem voortaan wel een pedicuresetje mee want putdeksels met stadswapen vind je vaak onverwachts. De leeuw duidt op het Gulikse verleden van de stad. Het kleine schild met de negen bollen komt van de heren von Schönforst. Allemaal wijsheid verkregen van deze Duitse Wikipagina . Een mooi en strak gesneden wapen hebben ze daar in Monschau.

Jan was in Erfurt en deed daar een hele putdekselstudie. Hij ontdekte een aantal Entwicklungsstufen van het Erfurtse wapen op de plaatselijke deksels. Erfurt voert als wapen het Mainzer Rad , want tot ongeveer het jaar 1802 hoorde de stad bij het aartsbisdom Mainz. De Duitse wiki vertelt er meer over. Sinds 1991 is Erfurt hoofdstad van de deelstaat Thüringen en ook dat trotse feit mag op een deksel worden vermeld. De moderne, huidige variant Een oude variant Het wapen in de hoeken gezet Een waar putdekselfeest...

Aan de oevers van de Elbe in de villawijk Nienstedten vond ik deze deksel met het Hamburgse stadswapen. Jan vond in augustus nog een bijzonder exemplaar met witte steentjes. Afgebeeld is een burcht met drie torens. De middelste daarvan duidt vermoedelijk op de in 1805 afgebroken Oude Mariadom. De stadspatrones manifesteert zich ook met de Mariaster boven de twee flankerende torens.

Wat een geluk dat René vorig jaar bij de putdekselpresentatie was. Hij heeft goed opgelet want zijn eerste inzending voor mijn verzameling is in alle opzichten meteen raak. De figuur op de deksel is meteen te herkennen als de heilige Martinus van Tours. Hier is hij afgebeeld als Romeinse soldaat. Aan de voeten van zijn paard knielt een bedelaar. Met zijn zwaard snijdt Martinus zijn mantel in tweeën en schenkt een helft aan de bedelaar. Boven het paardenhoofd hangt heel subtiel het Mainzer Rad . Op de Duitse wikipagina zijn alle mooie kleuren van dit stadswapen te bewonderen.

De studiereizen van Jan zorgen voor een ware schat aan Duitse putdeksels. Aan de vooravond van het EK-voetbal in Duitsland vond hij deze deksel in het stadje Rastatt in de deelstaat Baden-Württemberg. De deftige schoenen zijn van Jan, de gympen van zijn studievrienden. De dwarsbalk aan de linkerkant (heraldisch rechts) van het wapenschild verwijst naar het vroegere markgraafschap Baden. Heel opvallend is het vreemde symbool aan de rechterkant. Het stelt een Weinleiter voor, een ding waarvoor we in het Nederlands geen woord lijken te hebben. De Weinleiter hoort helemaal bij de wijncultuur in deze streek. Met deze ladders werden de zware wijntonnen verplaatst. Volgens de wikipagina werd het object door de lokale bevolking ook Raste genoemd en omdat dat woord lijkt op Rastatte is er sprake van een sprekend wapen.

Ludwigshafen - am Rhein hoor je daarbij te zeggen - schijnt een van de lelijkste steden van Duitsland te zijn. Jan was er op excursie en vond er deze no-nonsense putdeksel. Het afgebeelde anker duidt natuurlijk op de scheepvaart over de Rijn. De Duitse Wikipagina zegt het heel mooi:  Der Anker als Symbol der Schifffahrt soll die Stadt am Rheinhafen versinnbildlichen . Het anker op het deksel is nogal gestileerd en past goed bij de industriële stad Ludwigshafen...am Rhein.

De vier flinke stampers zijn van Jan en zijn studiegenoten, het dekselwapen is van deelstaat Rijnland-Palts. Zij vonden deze deksel op de Dag van de Arbeid aan de voet van het imposante  Slot Hambach . Op de deksel zijn de heraldische wapens te zien van de drie grondleggers van deze deelstaat die in 1946 werd gesticht. Het Sint Joris-kruis komt van het keurvorstendom Trier, de leeuw verwijst naar het keurvorstendom Palts en het kenmerkende Mainzer Rad werd ingezonden door het keurvorstendom Mainz. De Duitse Wikipedia heeft een erg uitgebreid artikel voor dit Landeswappen von Rheinland-Pfalz ingeruimd.

Op de verder erg vervelende Johannes-Girmes-Strasse bij Grefrath vond ik deze verse putdeksel. Dat was om precies te zijn ter hoogte van het Heimatmuseum in het dorpje Oedt. De gemeente Grefrath bestaat uit het grote Grefrath en het kleine Oedt. Bij de samenvoeging in 1970 werden de mooie oude heraldieke wapens ingeruild voor deze eenvoudige maar ook wel chique lelie. Die lelie verwijst naar de oeroude adelijke familie von Greverode. De mooie kleuren zilver en goud in het wapenschild zijn natuurlijk niet op het deksel te zien maar wel te bewonderen op deze Wikipagina .

Vandaag ontving ik nog een deksel. Dit keer van twee trouwe inzenders die een dagje op stap waren in Düsseldorf. Pim en Charley troffen daar deze deksel aan. Op het eerste oog een verkeerde deksel want prominent zijn twee spelende kinderen afgebeeld. Maar goed inzoomend is boven de handen van de kinderen toch echt het stadswapen afgebeeld: rechts een leeuw en links een anker. De website van de gemeente Düsseldorf vertelt er hier meer over. De gemeentelijke site verklaart meteen wat de twee kinderen op de deksel doen: ze maken een radslag. In februari 2021 kreeg ik deze deksel ook al toegestuurd door Stefan. Zijn foto met zwarte schoenen beeld ik natuurlijk ook af. Helemaal onderaan staat nog foto van een derde inzender, naam en datum zijn mij helaas onbekend. We weten alleen dat hij of zij groen-bruine schoenen droeg.

Door de vele enthousiaste inzendingen raakte mijn kaart op Google Maps overvol en onoverzichtelijk. Op de vijfde dag van het nieuwe jaar 2024 begin ik daarom dit blog. Een digitaal dagboek biedt meer ruimte voor korte toelichtingen en heeft aardige zoekfuncties. Nadeel: ik moet 113 deksels met terugwerkende kracht invoeren. Aan de slag dus. Vandaag kreeg ik twee nieuwe inzendingen toegestuurd. Beide uit Duitsland. Deze deksel is te vinden in Bad Ems. Ik kreeg hem van Chris. Chris is een trouwe inzender en is op dit moment op vakantie met Harm in Koblenz. Vanuit die oude stad aan de Moezel doen zij blijkbaar een stedentrip want ik kreeg eerder deze week al twee deksels uit deze streek. Op het stadswapen van Bad Ems is de heilige Martinus afgebeeld. Hij is de patroonheilige van de stad. Boven Martinus is als een soort kroon de stadsmuur afgebeeld, volgens Wiki een verwijzing naar de stadsrechten die de stad in 1863 kreeg. Een schoolvoorbeeld van een putdeksel met stadswapen en dat metee...